Guatemala-Mexico

Land en landschap
Mexico en Guatemala kennen een grote diversiteit aan landschappen en bezitten een rijke cultuur. Stadjes als San Cristóbal de las Casas (in Mexico) en Antigua (in Guatemala) zijn een erfenis uit de tijd van de Spaanse overheersing. Barokke kerken, rustieke pleinen, groene parken, eeuwenoude kloosters en koloniale woningen bepalen hier het aanzicht. Het gebied waar wij doorheen reizen is overwegend arm. Met name in de bergen en de Guatemalaanse laaglandjungle wonen veel Maya-Indianen die in hun religie nog eeuwenoude goden vereren. De Maya’s hebben tal van archeologische cultuurschatten achtergelaten in de bergen en jungles van Mexico, Guatemala, Honduras en Belize.

Mexico heeft een oppervlakte van 1.972.547 km² en is daarmee meer dan vijftig keer groter dan Nederland. Het land maakte ruim drie eeuwen lang deel uit van het Spaanse koloniale rijk en is al sinds 1824 een republiek. In het noorden grenst Mexico aan de Verenigde Staten, in het zuidoosten aan Guatemala en Belize. Aan de oostkust liggen de Golf van Mexico en de Caraïbische Zee en aan de west- en zuidkust ligt de Grote Oceaan. De oostkust van Yucatàn ligt aan de Caraïbische Zee en kent schilderachtige stranden. Het vlakke Yucatàn heeft een tropisch savannelandschap tot aan het noordelijke topje, waar een droge regio is. Het noordelijke deel van Chiapas, waar Palenque ligt, bestaat uit laagland en lage heuvels en is dun bevolkt. Voor het overige deel bestaat Chiapas uit bergen en vulkanen tot aan de grens met Guatemala. Je ziet veel tropisch regenwoud, maar ook milpas ( kleine maïsvelden) en bananenplantages.

Guatemala beslaat een oppervlakte van 109.000 km² (ongeveer drie maal zo groot als Nederland) en grenst aan Mexico, Belize, Honduras en El Salvador. Bij het plaatsje Lívingston in het oosten, grenst de republiek aan de Caraïbische Zee; de zuidkust ligt aan de Grote Oceaan. Het landschap is bergachtig en vooral de tientallen (soms nog actieve) vulkanen maken het berggebied spectaculair. De provincie El Petén kent een uitgestrekte laaglandjungle, waarin de archeologische vindplaats Tikal prachtig gesitueerd ligt. In die jungle leven veel dieren: neusbeertjes, jaguars, herten, slangen, vogels, poema’s en apen. De mooie, maar zeldzame quetzal is Guatemala’s nationale vogel.

De huidige Indianen zijn directe afstammelingen van de bouwers van de antieke religieuze centra die je o.a. in Teotihuacàn, Chichén Itzà, Palenque, Copàn, Tikal en Tulum kunt bezichtigen. Deze archeologische plekken zijn de belangrijkste in het hele gebied – bewaren de erfenis uit een rijk verleden. Zij zijn de stille getuigen van ruim 2700 jaar beschaving. Beroemd zijn de vele tempels en piramides die hier te bezichtigen zijn.

Bevolking
Mexico telt nu bijna 100 miljoen inwoners, waarvan er alleen al in de hoofdstad Mexico City zo’n 20 miljoen wonen. Het is daarmee qua bevolkingsaantal waarschijnlijk de grootste stad ter wereld. Het grootste deel van de bevolking bestaat uit mestiezen (kleurlingen met Indiaanse en blanke voorouders), circa 90%. De indígenas (Indianen of Native Americans) vormen ongeveer 10% van de bevolking. Zij staan op de laagste trede van de maatschappelijke ladder. De officiële taal is Spaans, de moedertaal van de meeste Mexicanen. Dan zijn er ook een heleboel mensen die een Indiaanse taal spreken. Er worden in Mexico meer dan 50 Indiaanse talen gesproken, waaronder Nàhuatl (de taal die de Azteken spraken), Yucatàn-Maya, Huichol, Mixteeks, Zapoteeks en Otomí.

Guatemala heeft ruim 12 miljoen inwoners. De bevolking is samengesteld uit Indianen (afstammelingen van de Maya’s), Latino’s (mestiezen en Indianen met een westerse levensstijl), blanken en Garífuna’s. De Indianen spreken ook hier liever over zichzelf als naturales of indígenas (inheemsen). Vijfhonderd jaar lang werden de indígenas onderdrukt en uitgebuit en tot op de dag van vandaag is dat nog steeds het geval. Ze houden vast aan hun eigen waarden en normen (costumbres), die tot uiting komen in hun taal, religie, klederdracht en levenswijze. De Garífuna vormen slechts 1% van de bevolking hier en wonen voornamelijk in Lívingston. Hun cultuur is een combinatie van de Caraïbische, Spaanse en Afrikaanse cultuur. Qua ras zijn ze vooral Afrikaans. De talen die in Guatemala gesproken worden zijn Spaans, Garífuna en 21 Mayatalen.

Indianen
De Indianen spreken liever over zichzelf als naturales of indígenas (inheemsen). Vooral Guatemala staat bekend om de grootste Indiaanse bevolkingsgroep van alle Latijns-Amerikaanse landen. Deze afstammelingen van de Maya’s leven volgens hun eeuwenoude tradities en dragen vaak nog hun kleurrijke traditionele klederdracht. De kleding van de Indiaanse bevolking verschilt in kleuren, weeftechnieken, motieven en versieringen. De kleding van de vrouw bestaat uit de huipil (blouse, met vaak een mooi geborduurde halsopening) en een refajo (rok), die door een faja (ceintuur) opgehouden wordt. Sieraden als zilveren oorbellen of halssieraden completeren het geheel. Ook mannen gaan vaak nog traditioneel gekleed in een camisa (hemd) met daarop een saco (kort jasje) en daaronder een broek. De markten zijn enorm bont, zeker als Indianen uit allerlei dorpen elkaar ontmoeten, want de verschillende dorpen kennen ook verschillende klederdrachten. De diverse Maya-volken spreken ieder hun eigen taal en kunnen elkaar vaak niet verstaan. In Mexico zijn er o.a. de Tzotzil-, Tzeltzal- en Chol-Indianen. In Guatemala wonen o.a. de Quichés, de Mams, de Kekchís, de Cakchiquels en Tzutuhils.

Godsdienst
Een Maya-Indiaan is over het algemeen diep religieus. Magische religieuze handelingen bepalen zijn levensloop. Hij voelt zich afhankelijk van bovennatuurlijke krachten en tracht de goden tevreden te stellen door offers en gebeden. De Indiaan ervaart een grote verbondenheid met de natuur; zo heeft iedereen een beschermdier (nahual) en vinden de meeste ceremonies en rituelen plaats op de top van een heuvel of berg, die als heilig wordt beschouwd. Ten noorden van het meer van Atitlàn (o.a. in Chichicastenango) wonen de Quichés, de grootste Indiaanse bevolkingsgroep in Guatemala. Hun belangrijkste boek is de Popol Vuh en de mythische verhalen daarin worden elke Quiché-Indiaan van jongs af bijgebracht. De Quichés hanteren nog een waarzegkalender, de leidraad voor het leven. Tovenaars of zieners (chuchkajaus) bemiddelen tussen de mensen en de goden. Een pasgeboren kind krijgt een beschermdier toegewezen die zijn ziel zal beschermen. Er is een versmelting ontstaan van het traditionele inheemse geloof en het katholieke geloof, dat de Spanjaarden meebrachten uit Europa. Dit samengaan van religieuze gebruiken wordt aangeduid met de term sincretismo. Bij de processies tijdens belangrijke feestdagen bijvoorbeeld, worden de katholieke heiligenbeelden gehuld in Indiaanse kledij meegedragen. Vooral in Chichicastenango is de synthese van de Indiaanse en de katholieke geestelijke wereld heel goed zichtbaar. Indrukwekkend is het gebeuren rond de katholieke kerk Santo Tomàs, waar vrouwen op de trappen offerbloemen verkopen en waar hars wordt verbrand om de goden te eren. Je ruikt de wierook en eenmaal binnen in de kerk heerst een mystieke sfeer, met brandende kaarsen en biddende mensen. Turkaj is er de god van de vruchtbaarheid en lijkt op de maïsgod van de oude Maya’s. Bij zijn afgodsbeeld even buiten het dorp worden dennennaalden, rozenblaadjes, wierook, sterke drank en soms een kip geofferd. Zieners die gebruik maken van de zwarte of witte magie hangen vaak rond bij de afgodsbeelden. In Santiago Atitlàn (aan het Meer van Atitlàn) wonen de prachtig geklede Tzutuhil-Indianen. Daar is een heel bijzondere religieuze figuur. Zijn naam is Maximón (spreek uit Masjimon), een soort vogelverschrikker in westerse outfit. Hij vertegenwoordigt het kwaad en wordt vereerd en verzorgd door de religieuze broederschappen van Santiago Atitlàn. Er wordt beweerd dat Maximón een mix is van oude Mayagoden, de veroveraar Pedro de Alvarado en de bijbelse Judas. Zieners voeren hier rituelen uit in de schaars verlichte, rokerige ruimte. Maximón heeft zijn eigen kledingkist, krijgt sigaretjes in zijn mond gestopt en drank naar binnen gegoten.

Feestdagen
Mexico heeft een reputatie voor kleurrijke feesten en festivals. Bijna elke maand is er wel een nationale feestdag of fiësta en iedere stad viert ook uitgebreid de naamdag van zijn patroonheilige. Omdat het een christelijk land betreft, worden de christelijke feesten als Kerstmis (Navidàd), Driekoningen (6 januari) en Pasen uiteraard alom gevierd. Een van de meest karakteristieke feesten van het land is wel de macabere Día de los Muertos, dat wordt gevierd op 2 november (Allerzielen). De zielen van de geliefde overledenen komen volgens de gelovigen op die dag terug naar de aarde, en de week daaraan voorafgaand puilen de markten uit van attributen die gebruikt worden op dit festival, zoals snoepschedeltjes en papier-maché skeletten. Door het hele land verzamelen mensen zich op de kerkhoven om er te picknicken op de graven van hun voorouders en dierbaren. Ook 12 december is een grote dag op de Mexicaanse feestenkalender. Het is de Dia de Virgen de Guadalupe, ‘s lands grootste religieuze icoon. Dit kleurrijke festival met speciale heilige missen, pelgrims, kermissen en religieuze optochten wordt met name door de indígena bevolking gevierd, in bijvoorbeeld San Cristóbal de las Casas en haar omliggende dorpjes (Zinacantàn en San Juan Chamula). Andere nationale feestdagen zijn o.a. 1 januari (Nieuwjaar); 5 februari (Contitution Day); 16 september (Onafhankelijkheidsdag); 20 november (Dag van de Revolutie). Guelaguetza is een leuk festival in Oaxaca met volop dans en muziek van traditioneel geklede indígena’s dat elk jaar in juli wordt gevierd. Er zijn op een tribune enkele gratis plaatsen, maar dan moet je wel al vroeg in de rij gaan staan. Het festival duurt een paar uur en vanuit heel het land komen er mensen naar toe. De sfeer is erg feestelijk; wat wil je ook met een een stadion vol mensen met panamahoeden! In 2004 wordt Guelaguetza gevierd op 19 juli.

Guatemala: De Semana Santa (Heilige Week in de week voor Pasen) is Guatemala’s grootste festival, met mooie processies en vieringen door het gehele land. Het uitbundigst is de Semana Santa van Antigua, maar elke indígena groep heeft zijn eigen religieuze en folkloristische gebruiken op dit festival. De Onafhankelijkheidsdag wordt gevierd op 15 september. Allerheiligen is een belangrijk feest op 1 november. Door het hele land verzamelen mensen zich op de kerkhoven om er te picknicken op de graven van hun voorouders en dierbaren. Iedere stad viert ook uitgebreid de naamdag van zijn patroonheilige. In Chichicastenango wordt zo Santo Tomàs geëerd van 13 tot 21 december.