Zuidelijk Afrika

Bevolking
De bevolking van Zuid Afrika is bijzonder divers. Er leven zo’n 43 miljoen mensen, waarvan er 33 miljoen zwart, 5 miljoen blank, 4 miljoen ‘kleurling’ en 1 miljoen van Indiase afkomst zijn. De zwarte bevolking, voornamelijk Bantoes, zijn nakomelingen van stammen, die vanuit het noorden Zuid-Afrika binnenvielen in de 17e eeuw. Het grootste gedeelte van de zwarte bevolking tref je aan in de vroegere ‘thuislanden’ en bestaat uit Zulu’s, Xhosa’s en de Sotho’s. De blanken stammen hoofdzakelijk af van de koloniale Europeanen, die de westerse cultuur naar dit land hebben gebracht. Ongeveer 60 % is oorspronkelijk van Nederlandse afkomst (‘Afrikaners’) en de rest is grotendeels van Britse afkomst. In de provincies Mpumalanga, Northern Province en Free State wonen voornamelijk zwarte Afrikanen. Mensen van Britse afkomst wonen voornamelijk in het gebied Kwazulu-Natal en de Westelijke en Oostelijke Kaap provincies. De kleurlingen zijn afstammelingen van verschillende bevolkingsgroepen. De meeste ‘kleurlingen’ wonen in de noordelijke en westelijke Kaap provincies. De kleinste bevolkingsgroep is Aziatisch. Deze groep bestaat voornamelijk uit Indiërs, die gewerkt hebben op de suikerrietplantages. Zij leven veelal in het gebied KwaZulu-Natal.
Wat de bevolking gezamenlijk heeft is het culturele aspect van de apartheid. Dit aspect speelt heden ten dage een steeds kleinere rol, aangezien de apartheid steeds meer tot het verleden is gaan behoren door de politieke koers die sinds 1994 gevoerd wordt.

Namibie heeft 1,9 miljoen inwoners en is daarmee één van de dunbevolkste landen in Afrika. Er wonen maar zo’n 2 mensen per km²! Het bevolkingsaantal groeit echter wel met zo’n 3% per jaar. Namibië’s bevolking kent ten minste 11 verschillende etnische minderheden. De oorspronkelijke bewoners van Namibië zijn de Bosjesmannen of San, die in het oostelijk deel van Namibië leven, langs de flanken van de Kalahariwoestijn. Ze hebben hun eigen taal die verder alleen door wat geïsoleerde stammen in Oost-Afrika wordt gesproken (de ‘klik’ taal). De 900.000 tellende Owambo stam, die in het hoge noorden woont, is wel de grootste groep. Tegenwoordig migreren veel Owambo naar Windhoek, op zoek naar werk. De meeste van de 162.000 Kavango mensen leven ten zuiden van de Okavango rivier, waar ze in hun levensonderhoud voorzien als visser, herder of landbouwer. Dit mooie slanke volk woont vaak nog in traditionele hutten. De circa 126.000 Herero leven meer in het centrum van het land, ten noordoosten van Windhoek, en zijn bekeerd tot het katholieke geloof door Duitse missionarissen. Dankzij deze laatste kenmerken zij zich heden ten dage door hun prachtige klederdracht, geïntroduceerd door een missionarisvrouw. Met name de theemutsachtige ‘hoofddeksels’ van de Herero vrouwen zijn zeer bijzonder. De Herero waren eens een belangrijk volk, maar door de oorlog met de Duitsers, begin 20e eeuw werd het volk gedecimeerd. In het noorden van het land (lees ten noorden van Etosha) leven nog animistische volkeren zoals de Damara en de Himba. De Damara vormen een van de oudste bevolkingsgroepen van Namibië. Van oudsher zijn het veehouders, hoewel ook vaststaat dat ze op kleine schaal tabak en pompoenen verbouwden. Tegenwoordig telen de Damara maïs en groenten. Oorspronkelijk leefden ze in de meer centraal gelegen gedeelten van Namibië, maar werden daar door andere bevolkingsgroepen als de Herero verdreven. Het huidige Damaraland is in 1974 door Zuid-Afrika tot een soort thuisland uitgeroepen. Toch leeft maar een kwart van de Damara in dit gebied. Het opvallendst aan de Damara is hun matrilineair ingerichte samenleving. De mooie Himba concentreren zich in de regio Kaokoveld in het noordwesten en tellen slechts zo’n 12.000 leden. Iedere familie beschikt over verschillende hutten die zijn gemaakt van takken, modder en mest. De hutten staan verspreid over een groot gebied. Het zijn semi-nomaden en ze trekken op zoek naar weidegrond met hun kuddes schapen, runderen en voornamelijk geiten over de woestijnsteppe. Een Himbafamilie verhuist diverse malen per jaar. In Kaokoland zie je daardoor soms dorpen die tijdelijk zijn verlaten. Als de natuur zich heeft hersteld, komen de mensen terug. Opmerkelijk aan de Himba is de bruinrode kleur van hun huid, haar en kleding (vaak alleen een geitenleren rok). Deze rode kleur wordt verkregen doordat ze zich insmeren met een mengsel van rode aarde, kruiden, boomschors en vet als bescherming tegen het woestijnklimaat. Mannen, vrouwen en kinderen dragen kettingen, arm-, heup- en enkelbanden die gemaakt zijn van schelpen en ijzeren kralen. Belangrijk sieraad van de vrouwen is de ohumba, een witte schelp die aan een ketting tussen de borsten hangt. De Himba zijn in de verte familie van de Herero. Door de rigoureuze kolonisatie van Namibië zijn traditionele cultuuruitingen grotendeels verdwenen. De stempel die de blanken op het land hebben gedrukt, komt overal tot uitdrukking, vooral in architectuur en ruimtelijke ordening. De paar stadjes die Namibië rijk is, vertonen frappante gelijkenis met Duitse dorpen. In het uiterste noorden hebben de volkeren nog het meest hun eigen identiteit kunnen bewaren. De blanke bevolkingsgroep maakt nu zo’n 7% van het totaal uit. De eerste blanke bewoners van Namibië waren missionarissen en olifantenjagers. Vooral toen Namibië een Duitse kolonie werd nam het aantal blanken snel verder toe. Plaatsen als Lüderitz, Swakopmund en Windhoek groeiden uit tot belangrijke blanke vestigingsplaatsen.

Botswana is met 1,6 miljoen mensen een zeer dunbevolkt land. Het grootste deel van de inwoners zijn Tswana. Botswana is één van de meest verstedelijkte maatschappijen van Afrika. De tradities van de bevolking zijn vervaagd door de bekering tot het christendom en een centraal bestuur naar Europees model. Veel kleine dorpjes op het platteland lopen leeg doordat de mensen naar de steden trekken op zoek naar baantjes die geld opleveren. In de taal wordt voor de namen van een stam het voorvoegsel ‘Ba’ gezet. Tswana, wat ‘Bosjesman’ betekent, wordt dus ‘Batswana’. De benaming van het land verwijst naar de naam van de vroegere stam. Nu heet iedereen die in Botswana woont zo. Andere bekende stammen zijn de San, de Herero en de Kgalagadi. De Herero vrouwen vallen op door hun wijde rokken en grote hoeden naar Victoriaans model.

In Zimbabwe wonen ongeveer 11,2 miljoen mensen. De meeste behoren tot de Shona-stam, 18% behoort tot de Ndebele-stam. Drie kleine stammen die samen nog geen 5% van de bevolking uitmaken zijn de Batonka’s, de Venda’s en de Shangaan’s. In Zimbabwe wonen ongeveer 100.000 Europeanen. De bevolking groeit in Zimbabwe en Botswana met ñ 3,5% per jaar en bijna 50% is onder de 20 jaar. Muziek neemt in het dagelijkse leven van de Shona een zeer centrale plaats in. Door middel van traditionele liederen worden verhalen verteld, spelen uitgevoerd en belangrijke lessen uit het verleden overgebracht van generatie op generatie. De onafhankelijkheidsoorlog heeft veel protestsongs voortgebracht. Deze songs zijn gebaseerd op traditionele Shona muziek maar omgezet zodat ze met westerse instrumenten gespeeld kunnen worden. Deze muziek vormt nog altijd de basis van de hedendaagse popmuziek in Zimbabwe. Thomas Mapfumo is de bekendste vertolker hiervan. Zeer populair is ook de kwasa kwasa muziek uit Kongo. Deze is gebaseerd op de Rumba. Als je de kans krijgt, moet je zeker een keer gaan luisteren.

Religie
De religie in Zuid Afrika is veelkleurig en varieert van inheemse religies tot christendom, islam en hindoeïsme. Volgens de statistieken aan het einde van de 20e eeuw belijdt een kwart van de bevolking een inheemse religie, behoort 20% tot een Onafhankelijke Kerk, is 36% Christen en hangt 5% een andere wereldreligie aan. Voor de komst van de blanken hadden de Bosjesmannen, Hottentotten en Bantoevolken hun eigen inheemse religies. Bij deze inheemse religies wordt een groot belang aan het groepsverband toegekend. Hiermee verschillen zij in hoge mate van de meer individueel gerichte geloofsbeleving van de westerse christelijke religies, waarmee de inheemse bevolking na de komst van de Europeanen in aanraking kwam. De ouderwetse christelijke kerk is de Nederduits Gereformeerde Kerk. Deze werd in de 2e helft van de 17e eeuw gesticht door Nederlandse immigranten en had een sterk calvinistisch karakter. Tijdens en na de periode van de Grote Trek splitsten zich 2 nieuwe kerkgemeenten af, de Hervormde Kerk van Afrika en de bijzonder conservatieve Gereformeerde Kerk van Afrika. Deze 3 kerkgenootschappen hadden overwegend blanke leden. Uit onvrede met de westerse geloofsbelijding in de missiekerken scheidde zich in de 2e helft van de 19e eeuw een groep mensen af die inheems-christelijke Kerken stichtte. Deze Onafhankelijke Kerken waren (en zijn) exclusief voor de zwarte bevolking. Durban en Kaapstad vormen het centrum van de islamitische gemeenschap in Zuid-Afrika. De moslims zijn nakomelingen van de slaven uit Maleisië en contractarbeiders uit India. Maar de Indiase bevolking belijdt in meerderheid het hindoeïsme. Ten slotte is er een kleine joodse gemeenschap, die haar wortels heeft in Oost-Europa.

Minstens 75% van de Namibiers belijden het Christendom, waarbij de Duits-Lutherse kerk domineert. Dankzij vroege missie-activiteiten is er ook een grote Rooms-Katholieke bevolking, voornamelijk in centraal Namibië en in de geïsoleerde gebieden zoals Kavango. De meeste Portugees sprekende mensen zijn Rooms-Katholiek. Niet-chriselijke Namibiërs leven voornamelijk in de noordelijke gebieden, en veel van die mensen (voornamelijk de Himba, Herero en de San) belijden hun animistische tradities. In het algemeen is hun geloof gekarakteriseerd door de verering van voorouders, waarvan geloofd wordt dat deze niet dood zijn, maar voortleven in een andere vorm. Ze zijn de boodschappers tussen de nog levende mensen en de goden.

Tot en met de 18e eeuw was er in Zimbabwe en Botswana sprake van een animistisch geloof. Een regendansje doen voor de goden, oftewel ‘gofethla pula’, was heel gewoon. Dit veranderde met de komst van christelijke missionarissen aan het begin van de 19e eeuw. Zij brachten een heleboel nieuwe ideeën, die echter afbreuk deden aan de oude gewoonten en tradities van de bevolking. Het grootste deel van de bevolking heeft zich bekeerd tot het christelijke geloof. Er zijn een klein aantal Hindoe- en moslimgemeenschappen.

Muziek
Muziek speelt een centrale rol in het leven in de landen van Zuidelijk Afrika:

Zuid Afrika: De traditionele Afrikaanse muziek diende om de onderlinge banden te versterken en gaf uitdrukking aan de innerlijke levenskracht van de mensen. In de loop van de 20e eeuw heeft de Jazz, die kwam overwaaien uit Amerika, de traditionele muziekvorm in populariteit voorbij gestreefd. De blanke muziekcultuur heeft vooral een klassiek karakter en kan worden gezien als de voortzetting van het Europese erfgoed. Naast de zwarte en blanke muzikale tradities is er muziek van de Kaapse Maleiers. De slaven die in de 17e eeuw vanuit Oost-Indië en Maleisië naar Zuid-Afrika kwamen en hun eigen muziek meebrachten. Ondanks de Afrikaanse invloeden zijn nog steeds talrijke oosterse elementen herkenbaar.

Namibie: De eerste musici die Namibië kende waren de San, zij zongen om de dansen en verhaalvertellingen kracht bij te zetten. Daarna volgden de Nama die een iets meer ontwikkelde muziektechniek gebruikten, zij maakten gebruik van trommels en fluiten. De Bantu voegden hier marimbas, kalebas ratelaars en trompetten van dierenhoorns aan toe. Een prominente Europese contributie aan de Namibische muziek is ‘het koor’. In de koloniale periode stichtten de missionarissen religieuse koren onder de lokale bevolking. Tot op de dag van vandaag treden school – en kerkkoren vaak op.

Botswana: Nog geen 50.000 Bushmen wonen in verschillende gebieden in noordoost- en west Botswana, veelal in door de staat opgezette dorpen. Hun bestaan als jagers en verzamelaars mag dan voor velen slechts een herinnering zijn, de muziektradities leven nog sterk. Muziek is volop aanwezig in het dagelijks leven van de Bushmen bij rituelen, plechtigheden en ter ontspanning.

Zimbabwe: In de traditionele Shona- en Ndebeleculturen wordt een belangrijke plaats ingenomen door muziek.De functie van muziek maken is het bevorderen van de eenheid tussen de mensen onderling en het doorgeven van verhalen en legenden, veelal met een levensles. Voor belangrijke gebeurtenissen als geboorte, huwelijk, begrafenis, het binnenhalen van de oogst, droogte en begin van het regenseizoen en religieuze aangelegenheden bestaat uiteenlopende muziek. Er wordt gebruik gemaakt van verschillende soorten trommels, de mbira (duimpiano), de mabira (houten xylofoon). De eerste muziekgroepen komen uit Harare. Internationaal bekend is Thomas Mapfumo.